Ο Ραφαέλ Τσίρμπες είναι από τους συγγραφείς που δεν επιδιώκουν τον οίκτο. Η γραφή του εξερευνά τα όρια της ματαίωσης. Αφήνεται να τον παρασύρει ο βόμβος των ξεχασμένων ψυχών. Οι οποίες δεν φαίνονται με μια πρώτη ματιά. Αν όμως κοιτάξεις προς την πλευρά του έλους, θα τις δεις να παρακολουθούν, με απορία και ντομπροσύνη, τις πληγές της περίφημης «ανάπτυξης». Ένας άνευ όρων αφηγητής, που αιχμαλωτίζει με ξάστερο ύφος την φτωχοποίηση μέρους της δυτικής πνευματικής κληρονομιάς.
Νίκος Κουρμουλής, Η Αυγή, 06/09/15
Γιατί μας αρέσει:
Γιατί ο Ραφαέλ Τσίρμπες δημιουργεί έναν ήρωα σκληρό και κυνικό, που βλέπει την πραγματικότητα με αιχμηρή ματιά, χωρίς να ωραιοποιεί ή να δικαιολογεί καταστάσεις.
Γιατί ο συγγραφέας μιλάει για την σημερινή Ισπανία μια χώρα που βιώνει μια σκληρή κρίση, όχι μόνο οικονομική. Θα μπορούσε να μιλάει και για την Ελλάδα.
Γιατί το μυθιστόρημα είναι γραμμένο σε έναν καταιγιστικό εσωτερικό μονόλογο που μεταφέρει στον αναγνώστη με μοναδικό τρόπο το άγχος, την αγωνία, την απόγνωση.
Γιατί ο Τσίρμπες είναι ένας από τους πιο σημαντικούς ισπανούς λογοτέχνες της εποχής μας. Το «Στην άκρη του γκρεμού» τιμήθηκε πέρσι με το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας της Ισπανίας.
Χριστίνα Δρούζα, iefimerida, 21/07/15
Τι είναι αυτό που κάνει τότε το μυθιστόρημα ξεχωριστό; Κατά κύριο λόγο το γεγονός ότι περιγράφει με ανατριχιαστική ακρίβεια τη σύγχρονη κοινωνική πραγματικότητα –ή κατάντια– χωρίς να προσπαθεί να ωραιοποιήσει καταστάσεις ή επιλογές όχι μόνο ενός συγκεκριμένου ατόμου, αλλά κυρίως ενός λαού (ή λαών) που κυνήγησε την ευημερία, συχνά εις βάρος των άλλων ή και του ίδιου τους του εαυτού. Εξετάζοντας το τώρα, ο Τσίρμπες μιλά και για το παρελθόν και την ιστορία που όσο κι αν προσπαθούμε να τη θάψουμε, να την ξεχάσουμε ή να την ξορκίσουμε, τόσο φουντώνει και καθορίζει το παρόν. Ένα παρόν που χαρακτηρίζεται όχι μόνο από την οικονομική κρίση, αλλά κυρίως από την κρίση των αξιών, των ιδανικών, από την ηθική κατάπτωση που έχει αναδείξει την εκμετάλλευση του άλλου στο σπουδαιότερο επίτευγμα.
Αφροδίτη Δημοπούλου, Diavasame, 03/07/15
Ροή προφορικότητας, αναφορές σε πίνακες, τραγούδια , ποιητές, φιλοσόφους, συγγραφείς και μυθιστορήματα ,λογοτεχνική ατμόσφαιρα και ρεαλιστική αποτίμηση με ζωηρή παρατηρητικότητα, δουλεμένη φαντασία, πολλαπλή εστίαση, λεπτές συγκρίσεις, εύστροφο χιούμορ, κριτική και κυρίως πολιτική σκέψη, χαρακτηρίζουν το βιβλίο αυτό που μιλάει, με κάποια εμμονική φλυαρία σε σημεία, για το όλον της κρίσης. Κρίση πολιτική και οικονομική, ιδεολογική και πολιτισμική, κοινωνική και ατομική.
Αγγέλα Μάντζιου, thessaloniki-portal, 16/06/15
Ο καταιγιστικός ρυθμός του εσωτερικού μονολόγου του πρωταγωνιστή - συνδυασμός προφορικού ιδιώματος και ισπανικής αργκό- όπως και ο λυγμικός τόνος των μικροϊστοριών, που αφηγούνται σε πρώτο πρόσωπο οι εμπλεκόμενοι στη ζωή του συγγενείς και απολυμένοι εργάτες, κατορθώνουν να μεταδώσουν στον αναγνώστη ακέραιη την αγωνία, το άγχος και την απόγνωση μιας ολόκληρης κοινωνίας, που δέχεται καταπρόσωπο το «Δόγμα του Σοκ» και συντρίβεται. Ωστόσο στις 438 σελίδες του βιβλίου δεν θα βρούμε πουθενά διδακτικούς αφορισμούς ή πολιτικά μηνύματα που ξεφεύγουν από την καλλιτεχνική μορφή. Η μελλοντική ιστορική λύση των κοινωνικών συγκρούσεων δεν απασχολεί, και ορθώς, τον μυθιστοριογράφο.
Νίκος Δαββέτας, Η Καθημερινή, 07/06/15
[...] ο Τσίρμπες αποφεύγει τη μεγάλη παγίδα: το διδακτισμό, τη διακηρυκτική ευκολία, το άρωμα του σοσιαλιστικού ρεαλισμού. Ο Τσίρμπες τραβάει το ρεαλισμό στα όριά του, μεν, για να αποτυπώσει όμως ένα οικουμενικό ερώτημα που βγαίνει μέσα από τα βάθη της ψυχής του ανθρώπου. Γράφει ένα κείμενο εξαιρετικά πυκνό και γεμάτο εσωτερική ένταση, ένα κείμενο που πιάνει τον αναγνώστη από το λαιμό, χρησιμοποιώντας ένα λόγο ακριβή, σαφή, ξεκάθαρο, σκληρό, που παγιδεύει τον αναγνώστη σε ένα κείμενο ζόρικο αλλά απολαυστικό, χωρίς να καταφεύγει σε στιλιστικούς ναρκισισμούς και εκζητήσεις. Γράφει καλή λογοτεχνία.
Κώστας Αθανασίου, Η Εποχή, 02/06/15
Το επίτευγμα αυτού του σπουδαίου Ισπανού συγγραφέα είναι ότι δημιουργεί υψηλή λογοτεχνία και φιλοσοφεί τα της ανθρώπινης συνθήκης, με πρώτη ύλη την επικαιρότητα της κρίσης στις πιο ωμές λεπτομέρειές της. Την περιγράφει ρεαλιστικά μέσα από μια πλειάδα σύνθετων και καλοδουλεμένων χαρακτήρων, της δίνει αλληγορική διάσταση, τη σχολιάζει ειρωνικά, τη ζυγίζει ηθικά και την αναστοχάζεται εντάσσοντάς την σε ένα ιστορικό πλαίσιο που αγκαλιάζει τρεις γενιές.
Χωρίς καθόλου να πολιτικολογεί, γίνεται εντέλει βαθύτατα πολιτικός.
Μικέλα Χαρτουλάρη, Εφημερίδα των Συντακτών, 30/05/15
Ο Τσίρμπες για το συγκεκριμένο βιβλίο έλαβε το 2013 το Εθνικό Βραβείο Λογοτεχνίας στην Ισπανία και όχι άδικα. Γράφει όπως ο Φώκνερ και ο Φουέντε και ο Γιόσα στις καλύτερες στιγμές τους. Είναι ένα μυθιστόρημα με το οποίο η ευρωπαϊκή λογοτεχνία αποδεικνύει πως είναι μια ζώσα φωνή εν μέσω (οικονομικού) σκότους.
Η άριστη μετάφραση ανήκει στη Βασιλική Κνήτου.
Διονύσης Μαρίνος, Fractal, 07/05/15